Demissionair kabinet, last of lust?

Over de impact van zelfsturing en het nut van de verkiezingen.

Vandaag, 12 september 2012 gaan we weer stemmen! We hebben nog een demissionair kabinet, maar daar komt binnenkort gelukkig een einde aan. Gelukkig, hoezo gelukkig? Zal het uitmaken? Gaat het straks veel beter in economie, zorg en maatschappelijk leven? Nee, want niet de stem van het bestuur maar het zelfregulerend vermogen van demaatschappij is doorslaggevend voor de koers die gevaren wordt.

Verkiezingen, na twee jaar Rutte en een half jaar demissionair kabinet. De jaren vóór Rutte stonden al in het teken van recessie, crisis, noodzakelijke bezuinigingen. Iedereen stond er met zijn neus bovenop. Achteraf bekeken zag niemand het aankomen. Discussie over oorzaken, minachting over de rol van banken, bonussen en loos gebabbel van bestuurders. Rutte heeft het tij niet kunnen keren, zoals de verwachtingen aanvankelijk wel waren. En in het demissionaire tijdperk heeft de trend zich gewoon voortgezet.

Fascinerend. Het lijkt niet uit te maken of er al dan niet een beslissingsbevoegd gezag is. Uit de economie kennen we het woord “conjunctuur” en de 7-jaarscyclus. Het duidt op een soort natuurlijke cyclus waarin goede en slechte tijden elkaar afwisselen. Van nature wil iedereen zoveel mogelijk een opgaande lijn zien. Slechte tijden worden niet door iemand bedacht en vervolgens “geïmplementeerd”. Nee. Ze dienen zich gewoon aan. Logisch op zich. In het streven naar “meer” en “beter” loop je een keer tegen de grenzen van de mogelijkheden aan. Afhankelijk van de klap waarmee dat gepaard gaat is er sprake van een paar stappen terug of vervelende crisis en langs de glijbaan omlaag. Soms zijn de spanningen zo groot dat het leidt tot ruzie tussen partijen, met op dit moment als resultaat een demissionair bestuur. Verkiezingen moeten soelaas bieden, een nieuw bestuur moet gevormd worden. Maar het is een illusie dat daardoor de huidige problemen worden opgelost.

Politiek bestuur suggereert dat er sprake is van een solide team, maar de praktijk laat vooral een losse verzameling van politici zien. Formeel vertegenwoordigers van een partij. In het dagelijkse aanzien eerder voormannen die strijden om de macht. Natuurlijk heb je een partijprogramma nodig om je te profileren. Maar bovenal gaat het om een charismatische of overtuigende uitstraling, goed gebekt zijn, lekkere oneliners en stevig incasseringsvermogen. Inhoudelijke standpunten kunnen worden ingeruild of omgevormd als daarmee de macht binnen bereik komt. Het zou zelfs een optie zijn las ik dat links en rechts samengaan, Roemer en Rutte dus. Ik weet niet hoeveel Nederlanders dat idee delen. Het klinkt als Yin en Yang die gaan fuseren, als Jip en Janneke die sex hebben, als paarden die gaan vliegen. Wat nodig is zijn politici die op inhoudelijke basis de samenhang tussen kernthema’s als economie, milieu, zorg, duurzaamheid in kaart brengen. Die op basis van een transparante achterliggende visie tot beslissingen komen waarmee het collectief belang gediend wordt.

Een nieuw gekozen bestuur krijgt ook te maken met dat autonome proces dat zich als vanzelf in de samenleving voltrekt. De wereldeconomie, ontwikkelingen in technologie, globalisering, allemaal zaken die nauwelijks te beïnvloeden zijn en voor onomkeerbare veranderingen zorgen. De effecten openbaren zich pas later en leiden tot weer nieuwe ontwikkelingen. De complexiteit van de samenleving heeft haar eigen dynamiek. Daar lijkt nauwelijks sturing op mogelijk. Althans, niet in de vorm zoals tot nu gebruikelijk. Belangrijke voorwaarden voor adequate besturing zijn erkenning van het zelfregulerend vermogen en stimulering van zelforganisatie. Nieuwe trends toetsen op een integrale visie over de kernthema’s, en van daaruit lijnen voor de toekomst uitzetten. Allemaal zaken waar in het bedrijfsleven veel geld aan wordt besteed met het oog op een optimale bedrijfsvoering. Waar de overheid nog lering uit kan trekken.

Het werkelijke centrum van de macht ligt dus bij ons, bij u, in de samenleving besloten. Wij kunnen beslissen dat we de dingen anders gaan doen. Dat we bonussen afschaffen of niet accepteren. Dat we een academisch ziekenhuis boycotten als dat niet zorgvuldig met zijn klanten omgaat. Dat we geen asbakje uit de auto gooien maar het thuis netjes in de afvalcontainer deponeren. Het belang van dit “zelfsturend vermogen”, deze vorm van “zelfmanagement” moet veel meer onderkend worden. Het gaat niet alleen om waarden en normen, maar om zelf gestalte geven aan alles wat je wilt. Ghandi heeft dat treffend omschreven: “Wees zelf de verandering die je in de wereld wilt zien”.

In dat organische proces heeft een bestuur wel degelijk een rol. Het moet signaleren, monitoren, mag bemiddelen of faciliteren. En in noodgevallen moet het sterk genoeg zijn om lastige beslissingen te nemen. Een bescheiden rol op de achtergrond wanneer het kan, prominent zichtbaar wanneer het moet. Geen gekissebis over details of kortzichtig eigen belang. Het wordt tijd voor hervorming van het politiek systeem, aanpassing van het landsbestuur aan de noden van onze tijd. Ik hoop op politici die het verschil maken tussen wel of niet demissionair.

Sandra Rethmeier

Gepubliceerd in A&O items, jaargang 10, nr. 4